شاعر و متصوف بزرگ ترك، "شیخ عزالدیناسفراینی خراسانی" متخلص به "حسن اوغلو" در تذكره های قدیمی و نیزتاریخ ادبیات تركی از موقعیتی استثنایی برخوردار است. او به عنوان پیشگام و یكی ازمهمترین شعرایی كه به زبان تركی آزربایجانی سروده اند پذیرفته شده است.
تاریخ ادبیات تركی دیوانی در خراسان، ایران،آزربایجان و تركیه همه با اشعار شعرای ترك خراسان شروع میشود. اولین شعرای تركیگوی ادبیات دیوانی در آزربایجان حسن اوغلو و در آنادولو خواجه دخانی هر دو ازتركهای خراسان میباشند. موقعیت این دو در ادبیات تركی بسان موقعیت حنظله بادغیسی وابوشكور بلخی نخستین شاعران دری-فارسی سرا (از افغانستان امروزی) است.
حسن اوغلو اسفراینی، متولد شهر ترك نشین اسفرایندر خراسان در قرن ١٣ میلادی (اواخر قرن ٧ هجری) بوده و از تركان خراسان است. اینصوفی حروفی كه شرح حال او در تذكره الشعرای دولتشاه سمرقندی آمده، به سال ١٢٦٠میلادی فوت نموده است. (بانی دین - مذهب آزربایجانی حروفی، "فضل الله نعیمیتبریزی" است). حسن اوغلو در عالم طریقت مرید "شیخ جمال الدین ذاكر"حروفی بود. این خود نشان میدهد كه محتملا او در سالهای پایانی قرن ١٢ میلادی بدنیاآمده است.
حسن اوغلو دارای دیوان شعری بهزبانهای تركی و فارسی بوده كه به روزگار ما نرسیده است. امروزه از سروده های ویتنها سه غزل تركی و یك شعر فارسی در دست است. از اینها دو غزل، توسط تذكره نویسهایقپچاقی حفظ شده است. برخی قطعات تركی در "تذكره عاشق چلبی" نیز به وی نسبتداده شده اند. وی در اشعار تركی خویش مخلص "حسن اوغلو" و در اشعار فارسی"پور حسن" را بكار برده است. از آنجاییكه زبان شعری وی روان، با صلابت ومتكامل است گمان نمیرود كه این سروده ها نخستین نمونه و تجربه های شعری در زبانتركی باشند. با اینهمه به سبب آنكه فعلا آثار قدیمیتری به زبان ادبی تركیآزربایجان در دست نیست، سروده های حسن اوغلو به عنوان نخستین نمونه های زبان ادبیو نظم تركی آزربایجان و خود وی نیز به عنوان نخستین شاعری كه به این زبان شعرسروده است پذیرفته میشود.
اشعار حسن اوغلو در خاورمیانه حتی شمال آفریقاشناخته شده و بسیار رایج بوده است. غزلهای او در مدت كمی در بین تركان آزربایجان،آناتولی و مصر محبوبیت یافته و شعرایی مانند "سیف سرایی" شاعر قپچاقیدربار دولت تركی مملوك مصر در قرن ١٤ میلادی و "احمد داعی" در قرن ١٥میلادی در آناتولی بر آنها نظیره نوشته اند.
اسفراین امروز: تركها كه بزرگترین گروه ملی درشمال استان خراسان را تشكیل میدهند در این ناحیه در شهرها و روستاهای تماما تركنشین و یا آمیخته با دیگر گروههای ملی زندگی میكنند. اسفراین نیز یكی از شهرهایشمال خراسان است كه علی رغم همسان سازی و فارس سازی گسترده تركان این خطه، اكنوننیز اقلا یك سوم از جمعیتش را تركها تشكیل میدهند (دو سوم بقیه را كردها و فارسهاتشكیل میدهند). معمول است كه لهجه تركهای این نواحی كه بیشتر در اسفراین، صفی آبادو بام و سكونت دارند در یك زیرگروه و با نام "جنوب-غربی" لهجه های"تركی خراسانی" نامیده شوند. تركی خراسانی و تركی آزربایجانی امروزه دوگروه لهجه های عمده زبان تركی در ایران را تشكیل میدهند.
بسیار بجا خواهد بود كه هنرمندان و خادمینفرهنگی و ادبی تركهای ساكن در ایران، بویژه تركهای ساكن در خراسان و آزربایجان،حتی دولتین ایران و آزربایجان، برای گرامیداشت حسن اوغلو و یادبود خدمت وی بهزبان، ادبیات و فرهنگ ملی تركی، آزربایجان و ایران، همه ساله مراسم یادبودی برگزارویا حتی مجتمع-انجمنی در شهر اسفراین بنام وی تاسیس نمایند. برپا ساختن تندیس ویدر اسفراین و یا حتی تخصیص روزی به نام وی جهت روز ملی شعر تركی نیز میتوانداندیشیده شود.
در زیر سه نخستین غزل به زبان تركی آزربایجان،یادگار حسن اوغلو تقدیم میشود:
تركی ,اوغلو ,حسن ,كه ,وی ,زبان ,حسن اوغلو ,تشكیل میدهند ,زبان تركی ,كه به ,اوغلو در ,اسفراینی خراسانی متخلص ,عزالدین اسفراینی خراسانی
درباره این سایت